به گزارش خبرگزاری فارس از زنجان، سلطانیه شهری تاریخی در استان زنجان است که در فاصله نزدیکی با شهر زنجان و در مسیر ابهر و قزوین قرار دارد. 

به گواهی منابع تاریخی موجود، شهر سلطانیه نخستین بار در دوره ایلخلنان بنا شده است. نام آن در گذشته اریباد بوده و قدمت آن به گواه کاوش‌های باستان شناسی به 7 هزار سال می‌رسد. 

اوج شکوفایی شهر در زمان اولجایتو است. وی از سال 702 قمری کار ساخت شهر را از سر گرفت و برای انجام این کار بسیاری از هنرمندان، صنعتگران و بازرگانان را به این شهر کوچاند و این محل از این پس سلطانیه، محل شاه‌نشین نامیده شد. 

اولجایتو دستور ساخت بارویی به طول 30 هزار گام را داد و امر کرد تا آرامگاه با عظمتی درون این بارو برایش ساخته شود. بدین ترتیب بنای باشکوهی ساخته شد که امروزه گنبد سلطانیه نامیده می‌شود و سومین گنبد بزرگ جهان به حساب می‌آید. 

برخی عقیده دارند که اولجایتو این بنا را به آرامگاه امامان شیعه اختصاص داده بود و قصد داشت تا پیکر امامان علی و حسین را به این محل انتقال دهد که با مخالفت علمای شیعه مواجه شد. 

در سال 710 قمری کار ساختمانی شهر سلطانیه پایان گرفت و این شهر پس از تبریز بزرگترین شهر ایلخانان شد. با مرگ اولجایتو همه افرادی که به سلطانیه کوچ داده شده بودند، آنجا را ترک کردند.

پس از آن در حمله تیمور بسیاری از بناهای شهر نابود شدند و با به حکومت رسیدن پسر تیمور به دستور وی بسیاری از آثار و ابنیه سلطانیه خراب شد. 

مقبرة ملا حسن کاشی یکی از آثار باقیمانده در این شهر است،  این بنا در اواخر قرن دهم قمری ساخته شده است. برخی صاحب مزار را از علمای حکمت الهی در زمان شاه اسماعیل صفوی می‌دانند و برخی وی را هم عصر سلطان محمد خدابنده عنوان کرده‌اند.

*گنبد سلطانیه نگینی فیروزه‌ای در دشت سلطانیه

زمین طبیعی سلطانیه فشرده و یکپارچه متشکل از مواد آهکی و خاک رس و خرده سنگ‌های کوچک است. این ویژگی سبب شده تا زیر پای گنبد محکم و سفت شود. از علل پایداری آن در مقابل عوامل تخریبی مختلف همین یکپارچگی زمین است. 

ساختمان سلطانیه بر روی یک نقشه هشت ضلعی بنا شده است که طول هر ضلع آن 17 متر و فاصله میان وجوه خارجی آن 42 متر و ضخامت بنا حدود 40/7 متر است. بر هر وجه در داخل، یک ایوان قرار گرفته که در طبقه همکف به شکل هشت ایوان (چهار ایوان بزرگ و چهار ایوان کوچک) مشخص و در بالا دارای یک طبقه دیگر است که به فضای داخلی مشرف است. 

قوس ایوان‌ها در این فضا پنج و هفت تند است. در منتهی الیه این قوس‌ها کتیبه‌هایی با متن احادیث نبوی در آن نوشته شده و سپس مقرنس کاری زیبایی که وظیفه ترمبه‌ها بر آن محول شده پلان هشت ضلعی را به دایره تبدیل نموده و زمینه اجرای گنبد را فراهم آورده است. 

ساخت گنبد به گونه‌ای است که در نمای خارجی دو طبقه و از داخل سه طبقه به نظر می رسد، این بنا در جهات اصلی جغرافیایی احداث شده و در ضلع جنوبی آن بنای الحاقی تربت خانه و در زیر تربت‌خانه، سردابه که متشکل از فضاهای متعدد است، قرار دارد. 

در مورد هشت وجهی بودن آن برخی معتقدند انتخاب طرح هشت ضلعی از روی محاسبات تجربه شده معماری و به خاطر مرکزیت ایستایی در نظر گرفته شده است، ولی برخی دیگر از پژوهشگران بر این اعتقادند که طرح وجوه مثمن گنبد تنها به سبب ایستایی آن نیست بلکه احتمالاً دارای این مضمون و کنایه از عرش الهی است، که بر اساس احادیث، هشت ملک آن را حمل می‌کنند. 

طریقه تقسیمات در معماری داخلی و تئوری فضاهای این بنا تقارن برگرد یک محور است که امتداد آن به طرف قبله متوجه است.

*معبد داش کسن اثری بی نظیر در ایران

معبد داش کسن بنایی صخره‌ای است که در حاشیه روستای ویر در حدود 15 کیلومتری جنوب شرقی شهر تاریخی سلطانیه زنجان واقع شده است. 

معبد سنگی داش کسن در ایران بی‌نظیر است؛ معبدی است با طرح اژدها که وقتی گردشگران آن را می‌‌بینند تصور می‌کنند با معبدی چینی روبه‌رو هستند. اما این اثر تاریخی یادگاری از دوره ایلخانیان است. بنایی صخره‌ای در زنجان. این بنا به دو نقش برجسته اژدها و چند محراب اسلامی در دو سمت آن و به قرینه یکدیگر مزین است. 

نمونه‌های مشابه نقش‌های اژدهای آن در جای دیگری از ایران دیده نمی‌شود. طبق نظر برخی باستان شناسان، قدمت این معبد به قبل از اسلام می‌رسد که در زمان ایلخانان نقوشی از جمله اژدها بر آن افزوده شده‌است. شکل‌گیری این معبد پس از مرگ ارغون‌شاه با پشتکار الحای خاتون، خواهر سلطان محمد خدابنده آغاز شد ولی به پایان نرسید.

از نظر نقشه و نقوش تزیینی یکی از با ارزش‌ترین نمونه‌های معماری صخره‌ای در تاریخ معماری ایران به شمار می‌رود. در این معبد نقوشی از هنر چینی به کار رفته ‌است. 

همچنین نقوش اسلیمی که ماهرانه تراشیده شده‌اند با طرح‌های متنوع در آن دیده می‌شود. در ساخت این معبد تقارن طولی در نظر بوده و این تقارن در کلیه بخش‌های معبد به چشم می‌خورد. 

معبد تاریخی داش کسن از سمت شمال به دشت سلطانیه و بنای تاریخی آرامگاه سلطان محمد خدابنده اشراف دارد. این معبد در کنار شهر قدیم سلطانیه با گنبد رفیع آن، آرامگاه چلبی اوغلو و آرامگاه ملا حسن کاشی، در مجموع محور فرهنگی تاریخی سلطانیه را تشکیل می‌دهد.

*مقبره چلپی اوغلو تک بنایی زیبا در سلطانیه

مقبره چلپی اوغلی مربوط به دوره ایلخانی است و در سلطانیه، جنوب غربی شهر زنجان واقع شده و این اثر در تاریخ 15 دی 1310 با شماره ثبت 167 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. 

مقبره ملا حسن در غرب سلطانیه و در سه کیلومتری آن قرار دارد که احتمالا در دوران سلطنت سلطان محمد خدابنده، یا به‌طور کلی در دوران مغول جزو پایتخت بوده است. اما در حال حاضر تک بنای زیبای مقبره در دشت پهناور خود نمائی می‌کند. 

*شاه بلاغی چشمه‌ای جوشان در شهر تاریخی سلطانیه

شاه بلاغی سلطانیه چشمه‌ای جوشان است که در 9 کیلومتری خروجی سلطانیه به قیدار قرار گرفته است. سال‌ها است که مردم سلطانیه و روستاهای اطراف آن از این چشمه به عنوان آب آشامیدنی و کشاورزی استفاده می‌کنند.